Özgürlüğün Bedeli (Montserrat)

Emmanuel Robles’in “Özgürlüğün Bedeli” (Montserrat) adlı oyununda mekan, zaman ve kişiler bellidir. İspanyol asıllı bir Venezüella soylusunun oğlu olan Simon Bolivar 1807 yılında girdiği ülkesini İspanyol istilasından kurtarma savaşımını 1825 yılında, Güney Amerika ülkelerinin bağımsızlıklarını elde etmesine kadar sürdürür. Bolivar Kolombiya’nın ve Peru’nun Devlet Başkanlığını yapar, adı kurtarıcısı olduğu ülkeye verilir: Bolivya. 

Simon Bolivar her ne kadar bu aşamadan sonra otoriter eğilimlerini yansıtan ve ömür boyu sürecek bir başkanlık, yetkisiz bir yasama organı ve sınırlı oy hakkı öngören bir anayasa hazırlasa da başarı sağlayamaz. Çağdaşları ulusal devlet modellerini benimserken Bolivar, bir kıta birliği ister ve kendisini bu birliğin dayanağı olarak görür. Gerçekten de 1830’daki ölümüne kadar geçen sürede yaşanan iç savaşlarla kıta ülkeleri ayrı cumhuriyetler olarak bölgedeki yerlerini alırlar.

 İşte “Özgürlüğün Bedeli” bu savaşımın bir noktasında geçer. Bolivar’ın başı derttedir ve neredeyse İspanyol askerlerinin eline düşmek üzeredir. Ancak bir İspanyol subayı baskını haber vererek onu kurtarır, kaçmasını sağlar. Bu subay Montserrat’dır ve Bolivar’ın nerede gizlendiğini bilmektedir. Bir diğer İspanyol subayı İzquierdo ise Montserrat’nın ihanetini bilir ve ondan tek bir şey ister: Bolivar. 

İzquierdo’nun Montserrat’yı konuşturmak için bulduğu yol kendince pek parlaktır. Pazar yerinden öylesine toplanan altı kişi, Montserrat ile aynı hücreye konulacak ve onlardan canlarına karşılık bir şey yapmaları istenecektir: Montserrat’yı konuşturmak. Eğer Bolivar’ın yerini söyletemezlerse hepsi kurşuna dizilecektir. Oyun altı kişinin tek tek öldürülmeleri, Montserrat’nın inadını kırmaması ve bir altı kişi daha toplanacakken Bolivar’ın kaçtığı haberinin gelmesiyle biter. Montserrat linç edilirken Bolivar Puebla’ya girmektedir.

 Oyunun en önemli karakterleri kuşkusuz Montserrat, İzquierdo, Peder Coronil ve altı tutsaktır: Çömlekçi, Tüccar, Anne, Komedyen, Elena ve Ricardo. Montserrat idealleri uğruna ölüme giden hem de peşinden suçsuz insanları da sürükleyen tam bir idealist bana göre. Onun fikirleri her hümaniste parmak ısırtacak kadar insan sevgisiyle şekillenmiş, kendi ülkesine ihanet edecek kadar gönlünü ve gözünü döndürmüş, ne var ki bu uğurda o çok sevdiği insanlardan bir kaçını da feda etmesini engelleyememiştir.

Montserrat özgürlük ister, insanın insana ettiği zulmün bitmesini ister ve bu evrensel değerlere dört elle sarılır. Estragon ve Vladimir gibi o da aslında bir şeyler beklemektedir. İki oyun arasındaki en temel benzerlik de budur zaten. Montserrat’nın beklediği bir kurtarıcıdır. En azından o, kimi neden beklediğinin bilincindedir. Sonunun yakın olduğunu bilir, gelen kurtarıcının kendisine bir hayrının dokunmayacağını da. Ancak Montserrat zaten kendi adına bu dünyada bir şey istememektedir. Onun derdi son tahlilde anlaşılıyor ki uğruna ölüme gittiği idealleri ve ölüm sonrası bir beklenti olarak “Tanrı’nın hoşnutluğu” dur.

 Tutsaklardan Anne’ye sıra geldiğinde çözülmeye başlayan dili, Elena’nın attığı sloganlarla bağlanır. Fikirler, annelerden ve çocuklardan baskın çıkar. Böyle olunca da “iyi” fikirler uğruna ölenlerle, “kötü” fikirliler tarafından katledilenler arasında tek bir ortak payda kalır: Ölmüş olmak. Geride kalanların ortak paydası ise kahramanlarını yaratmaktır. Zamanla seri üretimine başlanılan kahramanlar artık her yanımızı sarmış ve gerçekleri yetersiz geldiğinden olacak düşlerimize dadanan sanal türleri bile piyasaya çıkmıştır.

 İzquierdo ise bence oyundaki en etkileyici karakterdir. Onun etkileyiciliği insan sarrafı olmasından gelmektedir. İnsan doğası üzerine böyle bir bilgelikle, alçakça acımasızlığın yan yanalığı kayda değer bir özelliktir ve İzquierdo’yu önemli kılar. O insanlara baktığında kendine has özellikleri görür öncelikle. Katı ve gerçekçidir. Alaycılıkla bezeli üslubu, dehşet salarak desteklediği pragmatizmi ve inançsızlığıyla İzquierdo; Çömlekçi’yi testilerine model olacak hale getirmiş, Komedyen’i son yolculuğuna alkışlarla çıkartmış ve Tüccar’a giderayak yeni bir ticaret ve pazarlama anlayışı buldurmuştur. İzquierdo, kahramanları sever, çünkü bilir ki varlığını onlara borçludur.

 Çömlekçi, Komedyen ve Tüccar için söylenebilecek hemen her şeyi, İzquierdo zaten söylemiştir. Anne ise bir “anne”dir. Ricardo ve Elena için ne denilebilir ki? “Ah! Gençlik!” ten başka!

 Oyunda üzerinde önemle durulması gereken karakterlerden biri de Peder Coronil’dir. Peder’i tanımlamak “insanlık dışı” kavramına yeni açılımlar kazandırabilir. Zaten kendi tanımlamalarıyla insan olan ve insandan sayılmayanı açıklayan Peder tam bir din bezirgânıdır. Her dinde varlığına bolca rastlanılan bu tipin, yapılan her alçaklığa kendi emellerine uygun düştüğü sürece getirdiği tek bir açıklama olagelmiştir: “Din için ve Tanrı adına!” Böylece insana zulmedenler ve onların maşaları vicdanlarını ‘dinmatik’ ile yıkamış, cennet düşlerinin meltemiyle kurutmuşlardır. En baba kahramanlar, Peder’in mayaladığı hamurdan yoğrulmuş ve “İnsanlığa” hizmette kusur etmemişlerdir.

 Emmanuel Robles’in “Özgürlüğün Bedeli” adlı oyununu izleyenler büyük bir olasılıkla Montserrat ile özdeşleşir, Anne ile ağlar ve İzquierdo’dan nefret ederler. Oyun onları alır götürür, içine çeker. Akıcı ve dinamik dili, gerçekçi anlatımı ve temasıyla etkiler. Montserrat sonunda ölür, ama o, özgürlük uğruna kahramanca ölmüştür. İzquierdo’ya bir şey olmamıştır ancak Bolivar kurtulmuştur ya, onun da sonu yakındır nasıl olsa. Perde inerken izleyiciler gözleri yaşlı, oyuncuları ayakta alkışlar belki, salondan çıkarken her şeye rağmen mutludurlar. Daha sonra üzerinde düşünecekleri ne kalmıştır ki?

Oyun izleyiciler arasındaki kahramanları yeniden üretmiş ve onlara demiştir ki: “Gidin rahat rahat uyuyun. Sizlerin uğruna savaşan ve ölen birileri var nasılsa. Ancak arada bir sıra sizlere gelecek olursa, üzülmeyin, şan, şeref ve Tanrı’nın hoşnutluğunu kazanacaksınız. İyi uykular.” Sonuç olarak demem o ki, ilk olarak Özgürlüğün Bedeli’ni izleyenler terapi olsun diye Godot’yu Beklerken’i mutlaka görmelidirler. Çünkü, Estragon ile Vladimir’de kendilerini bulacaklar ve varoluşları hakkında sorular sormaya başlayacaklardır. Takdir edersiniz ki bu, kahramanlara bel bağlamaktan daha faydalı bir uğraştır.